Dzisiejszy wpis chciałbym poświęcić tematowi wypowiadania umów. Nie jest sytuacją wyjątkową, że strona zawartej umowy, w której zobowiązania mają być realizowane przez dłuższy okres czasu, chce w pewnym momencie zdecydować się na jej zakończenie. Czy zawsze jest to możliwe?
Po pierwsze zależy to od tego, czy mamy do czynienia z umową zawartą na czas oznaczony czy też nieoznaczony (bezterminowy). W zasadzie każdy rodzaj umowy może być zawarty w jednej z tych form. Możemy na przykład wynająć biuro nie określając z góry czasu trwania umowy lub wskazać już na początku, że zawarta jest ona na okres 1 roku.
W przypadku umowy zawartej na czas nieokreślony, zasadą jest, że może być ona wypowiedziana przez każdą ze stron i wówczas wygasa ona po upływie okresu wypowiedzenia. Okres ten może wynikać z umowy, ustawy lub zwyczaju. W razie zaś ich braku, umowa wygasa niezwłocznie po wypowiedzeniu. Ta zasada, zawarta w art. 3651 k.c., jest jedynym przepisem o charakterze ogólnym, to znaczy – nie odnoszącym się do wypowiadania konkretnego rodzaju umowy. Wynika z niej również (po prawniczemu dorzucając „a contrario”), że umowy, które określają czas swojego trwania, nie mogą być z zasady wypowiadane, a więc zakończone przez jedną ze stron przed oznaczonym w niej terminem. Oczywiście należy pamiętać też o zasadzie swobody umów, która pozwala ułożyć stronom stosunek prawny według swojego uznania. Możliwe jest więc wprowadzenie również do umowy zawartej na czas określony, podstaw do jej wcześniejszego wypowiedzenia. Jednakże, gdy umowa nie będzie ich określała, przyjąć należy niedopuszczalność jej wypowiedzenia.
„W przypadku umowy zawartej na czas nieokreślony, zasadą jest, że może być ona wypowiedziana przez każdą ze stron i wówczas wygasa ona po upływie okresu wypowiedzenia”.
Oczywiście zasada to jedno, a rozwiązania wprowadzone dla konkretnych rodzajów umów, to zupełnie co innego. A więc spójrzmy jak wygląda sytuacja dla trzech przykładowych kontraktów z Kodeksu cywilnego.
Na pierwszy ogień umowa zlecenia, jako popularna forma świadczenia rozmaitych usług i czynności. Często zdarzają się zlecenia na okres 1 miesiąca, ponawiane po tym okresie na podstawie nowej umowy. Nawet wówczas, gdy zlecenie jest zawarte na oznaczony czas, może być wypowiedziane w każdym czasie przez każdą ze stron. Gdy sama umowa nie przewiduje terminów wypowiedzenia, ani w ogóle jej wypowiadania, wówczas przyjąć należy, że wygasa ona niezwłocznie po wypowiedzeniu. Nie wchodzę w tym miejscu w ewentualne roszczenia wynikające z wcześniejszego wypowiedzenia zlecenia – to temat na ewentualnie odrębny wpis.
W przepisach dotyczących umowy najmu powtórzona jest z kolei zasada ogólna. I tak najem na czas nieoznaczony może być wypowiedziany z zachowaniem terminów umownych. Gdyby ich nie było, wówczas zastosowanie znajdują terminy ustawowe, uzależnione od częstotliwości płatności czynszu. Najem na czas oznaczony, może być natomiast wypowiedziany tylko w wypadkach określonych w umowie. Dodatkowo, sama ustawa daje również podstawy do wypowiedzenia najmu, w tym zawartego na czas oznaczony (np. brak płatności czynszu). Warto jednak pamiętać, że przepisy kodeksowe nie dotyczą najmu lokali mieszkalnych przez lokatorów.
Trzeci rodzaj umowy – ubezpieczenie osobowe (np. ubezpieczenie na życie, ubezpieczenie NNW), może być wypowiedziane przez ubezpieczającego w każdym czasie, z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie ich braku – ze skutkiem natychmiastowym.
Jako podsumowanie warto zauważyć, że umowy na czas nieokreślony mogą być wypowiedziane niezależnie od tego czy sama umowa to przewiduje. W przypadku zaś umów na czas określony należy zadbać o wprowadzenie odpowiednich postanowień, które to umożliwią lub zweryfikować czy dla danego rodzaju umowy, przepisy określają taką możliwość (jak np. w umowie zlecenia).
adw. Artur Piwowarczyk