Klasyczna zasada przypomina: „nie czyń drugiemu co tobie niemiłe”. Praktyka życia wskazuje jednak, że ludzie swoim zachowaniem wyrządzają często szkody innym osobom. Nie szukając dalekich przykładów – stłuczki samochodowe, upadek na chodniku, którego ktoś nie odśnieżył, pomalowanie graffiti na ścianie budynku. Dzisiaj chciałbym opisać jak w podstawowym zakresie kształtuje się odpowiedzialność odszkodowawcza za wyrządzone szkody.

Przepis, który ma podstawowe znaczenie sformułowany jest zwięźle i jednoznacznie (!) i parafrazując, sprowadza się do następującego wskazania: każdy kto ze swojej winy wyrządził szkodę innej osobie, musi ją naprawić. Proste prawda? Podstawową (choć nie jedyną) zasadą odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, jest zawinione doprowadzenie do jej powstania. Wina, o której tutaj mowa może mieć różny poziom natężenia – od umyślnego działania po niezachowanie wymaganej ostrożności i niedbalstwo. Choć wina kojarzy się z prawem karnym, to – jak widać – w prawie cywilnym również występuje i ma własne znaczenie. Warto pamiętać, że dla ustalenia takiej winy w zachowaniu innej osoby, nie jest konieczne wydanie wyroku skazującego za przestępstwo.

W procesie o odszkodowanie za wyrządzoną szkodę, udowodnić musimy trzy elementy: powstanie szkody w danej wysokości, zawinione zachowanie sprawcy oraz związek przyczynowy między tym zachowaniem a wystąpieniem szkody. Należy pamiętać, że odpowiedzialność sprawcy rozciąga się na takie następstwa, które pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z jego zachowaniem. Oznacza to, że w procesie wykazać należy, że gdyby nie zachowanie sprawcy, to do powstania danych następstw by nie doszło. Nie jest przy tym wymagane, aby następstwa te powstawały w każdym przypadku, u każdej osoby bez wyjątku, ale by było to normalne następstwo, które może mieć miejsce, zgodnie z zasadami wiedzy, doświadczenia życiowego, logiki. Odpowiedzialność odszkodowawcza obejmuje zarówno wyrządzone straty (np. uszkodzenie samochodu), jak i utracone korzyści (np. samochód ten był wykorzystany jako taksówka i poszkodowany utracił zarobek za okres naprawy).

Warto pamiętać również, że odszkodowanie może być odpowiednio zmniejszone, jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody. W konkretnych sytuacjach ogólna zasada odpowiedzialności (oparta o winę sprawcy) może być modyfikowana, jak już wyżej zasygnalizowałem. Wreszcie zwrócić trzeba uwagę na to, że w pewnych przypadkach odpowiedzialność sprawcy może być wyłączona – z przyczyn dotyczących tej osoby – np. wiek, niepoczytalność – lub też z uwagi na specyficzną sytuację – np. wyrządzenie szkody w ramach obrony koniecznej.

adw. Artur Piwowarczyk

Podstawa prawna: art. 415 k.c., art. 361-363 k.c.